Juraj a Grzegorz v jednom sedli przedziale
Na začiatku októbra minulého roku sa bielska železničná stanica PKP zmenila na divadelné javisko. Práve tu sa konala európska premiéra divadelnej hry Igora Šeba Intercity. Európska, pretože o niekoľko dní neskôr Intercity zahrali aj v Prahe a na Slovensku.
V tejto humoristickej poviedke o náhodnom stretnutí Poliaka a Slováka je zahrnutý hlbší metaforický význam. To stretnutie s dejinami dvoch susediacich a stále pre seba neznámych národov, s ich mentalitou, komplexami a vzájomnými predpojatosťami. V mnohých recenziách bolo opakované, že je to stretnutie dvoch stereotypov. Mne sa zdá, že nie, že je to ešte horšie, lebo stereotyp Slováka v poľskom spoločenskom povedomí neexistuje. S prekvapivou bezmyšlienkovitosťou – tak ako hrdina divadelnej hry Grzegorz – stále hádžeme do jedného vreca Slovákov s Čechmi a často sa ani nesnažíme, aby sme si všimli odlišnosť ich kultúry a jazyka. „Pepikov” protekčne zhovievavý názov južných susedov stále funguje v spoločenskom vedomí.
Vec nie je jednako v tom, aby sme sa len na jednej strane bili do pŕs. Poľsko a Poliaci sú tiež neznámi na Slovensku, jedná sa o to, aby sme povzbudzovali vzájomnú zvedavosť a ochotu poznať sa. Intercity je na to výborné, lebo v priebehu cesty v priestore, hrdinovia cestujú aj v čase. Sú to prepletené spomienky z ich detstva, ale zároveň odkazy na dejiny. Ako snímky vystrihnuté z filmových kroník sa ukazujú scény z posledných desaťročí.
Karolina Zięba sa vo svojej recenzii uverejnenej v „Nowej Sile Krytycznej” sa hneď pri premiére sťažovala na jazykovú bariéru, ktorá jej znemožnila úplne porozumieť slovenské texty. Ale práve o to sa jedná! Predsa nie je problém všetko preložiť. Ale to bolo zámerom autora a režiséra a dodatočnou úlohou tejto hry je, aby sa divák zapojil do intelektuálneho dobrodružstva na jazykovej úrovni. Predsa nie bez dôvodu sa Bratislavská univerzita volá univerzita Jana Amosa Komenského, tento významný pedagóg je autorom maximy: Učenie hrou.
Výbuchy smiechu, ktoré sa rozliehajú medzi publikom svedčia o tom, že diváci sa bavia výborne a o tom, že výuka má tiež svoj zmysel presviedča to, že Intercity je stále populárne a predstavované v rôznych mestách, kde divadlá bývajú veľmi z riedka, a tým spôsobom sa stáva jedným z najlepších exportných bielskych artiklov.
Dôležité je, že sotva dvaja herci a neveľká scénografia prajú tomu, že divadelná hra cestuje po rôznych európskych zákutiach od hlavných miest počinajúc a dedinách končiac. Je to dôležité, lebo má šancu dostať sa všade a ku každému, kto má záujem o svet a susedov.
Sám autor o vzniku divadelnej hry píše:
Pred niekoľkými rokmi som bol pozvaný na Festival šansónov do Chorvátska /Zagreb/, kde som sa zoznámil s dvoma dámami z Teatru Rozrywki z Chorzowa Elżbietou Okupskou a Mariou Meyer. Odvtedy som sa zamýšľal nad spoločným koncertom v Prahe. Tento sen sa stal skutočnosťou a to dokonca viackrát a neskôr som ja spieval v ich divadle na podujatí „Gala piosenki i muzikalu”. Neskôr opäť prišli na koncert do Prahy spoločne s riaditeľom D. Milkowskim a večer si pred koncertom pozreli moju monodrámu. Práve vtedy, po prvýkrát padol návrh - napíš „coś dla nas....” A tak sa aj stalo. Dámy si prizvali k spolupráci Roberta Talarczyka a Moju komédiu „Pomalu a jeszcze raz” odvtedy hráme v Rozrywce a nielen tam. Občas sa v živote herca alebo divadelníka stane, že stretne niekoho, s kým si rozumie, s kým je mu na scéne ešte lepšie ako dobre, a mne sa to stalo nielen s oboma dievčatami, ale predovšetkým s Robertom. A tak sme rozmýšľali nad tým, čo by sme tak mohli spolu urobiť. Tak vzniklo predstavenie Intercity. Dostali sme naň grant z Višegrádskeho fondu, hudbu zložil Čech Jiří Toufar, scénografiu vytvorila Maďarka Renata Balogh, napísal Slovák - ja, a režíroval Robert Talarczyk - Poliak. Tak som sa dostal do Bielska-Bialej, ktoré mi bolo veľmi sympatické, lebo v ňom nachádzam prvky starej Bratislavy, Brna, jedným slovom Rakúsko-Uhorskú monarchiu...
Myslím si, že u vás viac ľudí chodí do divadla ako u nás a že Poliaci sú dobrými divákmi. Možno nie tými najlepšími, lebo napríklad v Taliansku sú srdečnejší, v Nemecku sa chcú viac zabávať.... vy ste pozornejší, ale to sa mi páči. V divadle by to tak malo byť. Na scéne sa nič nedeje náhodou.
„Intercity” som napísal aj preto, lebo ma rozčuľovalo a stále rozčuľuje ako málo o sebe vieme. Máme spoločné korene, sme susedia a pritom vieme viac o USA než o susedoch. Veď je to hanba!!! To je pre mňa najdôležitejšie a ešte to, že aj vy aj my máme jednu zlú vlastnosť - hodnotíme ľudí podľa toho odkiaľ pochádzajú a nie podľa toho AKÍ sú. To je predsa dôležité! To, ako sa chovajú, akí sú jeden voči druhému, či ten druhý človek je dobrý, slušný,
alebo nie, to je dôležité!
Intercity malo premiéru v BB, potom sme ho hrali v Poľskom Tešíne, neskôr v Prahe, Klatovách, na Slovensku v Žiline a v Pezinku. Všade bolo „Intercity” prijaté veľmi pozitívne, čo nás veľmi potešilo. Myslím, že Poliaci, Češi aj Slováci pochopili o čo nám ide a pritom sa dobre zabávali, aj keď sme týmto trom národom trochu stupili na odtlak. Nie, nelíšime sa. Máme jeden genetický kód. To len tí, ktorí nerozmýšľajú, hádžu všetkých ľudí do jedného vreca. Všade sú ľudia dobrí, inteligentní, ale sú aj zlí a hlúpi.
Joanna Grzeszek
Juraj i Grzegorz w jednym siedli kupé
Początkiem października ubiegłego roku bielski dworzec PKP zamienił się scenę teatralną. To właśnie tutaj miała miejsce europejska premiera sztuki Igora Šebo Intercity. Europejska, bo po kilku dniach Intercity było grane także w Pradze i na Słowacji.
W tej pełnej humoru opowieści o przypadkowym spotkaniu Polaka i Słowaka zawarta została głębsza metaforyczna treść. To spotkanie z historią dwóch sąsiadujących ze sobą, a wciąż nieznanych sobie narodów, z ich mentalnością, kompleksami i wzajemnymi uprzedzeniami. W wielu recenzjach powtarzano, że to zetknięcie, zderzenie dwóch stereotypów. Chyba nie, chyba jest jeszcze gorzej, bo stereotyp Słowaka tak naprawdę w polskiej świadomości nie funkcjonuje. Z zadziwiającą bezmyślnością – podobnie jak bohater sztuki Grzegorz – wciąż wrzucamy Słowaków do jednego worka z Czechami i nie zadajemy sobie często trudu, żeby dostrzec odrębność ich kultury i języka. „Pepiki” protekcjonalnie pobłażliwe określenie sąsiadów zza południowej granicy wciąż jeszcze funkcjonuje w powszechnej świadomości.
Rzecz jednak nie w tym, abyśmy jednostronnie bili się w piersi, ze znajomością Polski i Polaków na Słowacji też bywa różnie, a raczej w tym, żeby rozbudzić w sobie chęć wzajemnego poznania. Intercity służy temu znakomicie, bo w trakcie podróży w przestrzeni, bohaterowie odbywają również podróż w czasie. To przeplatające się wspomnienia z ich dzieciństwa, ale również odwołania do historii. Jak klatki wycięte z kronik filmowych pojawiają się sceny z ostatnich dziesięcioleci.
Karolina Zięba w swojej recenzji zamieszczonej w „Nowej Sile Krytycznej” tuż po premierze narzekała na barierę językową, która nie pozwoliła jej w pełni zrozumieć kwestii wypowiadanych po słowacku. Ależ o to właśnie chodzi! Przecież można by wszystko przetłumaczyć, ale ten celowy ze strony autora i reżysera zabieg ma na celu wciągnięcie widza również w przygodę intelektualną na poziomie języka. Nie na darmo Bratysławski Uniwersytet nosi imię znakomitego pedagoga Jana Amosa Komenského, który jest autorem maksymy: Uczyć bawiąc.
Salwy śmiechu rozlegające się na widowni świadczą o tym, że publiczność bawi się świetnie, a że również nauka nie idzie w las przekonuje to, że Intercity stale cieszy się popularnością i zajeżdża w różne miejsce, gdzie teatry rzadko bywają, stając się jednym z najlepszych bielskich produktów eksportowych.
Warto zaznaczyć, że zaledwie dwuosobowa obsada i nie nazbyt rozbudowana scenografia sprzyjają temu, że spektakl wędruje po wszelkich europejskich zaułkach od stolic poczynając a na peryferiach kończąc. To ważne, bo ma szanse dotrzeć wszędzie, a więc do każdego, w kim jest ciekawość świata i sąsiadów.
Sam autor o inspiracji powstania sztuki pisze tak:
Przed kilkoma laty zostałem zaproszony na festiwal piosenki do Chorwacji, do Zagrzebia, i tam poznałem dwie damy z Teatru Rozrywki z Chorzowa: Elżbietę Okupską i Marię Mayer. Od tego czasu chciałem, abyśmy zagrali wspólny koncert w Pradze. Udało się to zrobić kilkakrotnie, a ja śpiewałem w ich teatrze na Gali Piosenki i muzikalu. Potem znowu one przyjechały wraz z dyrektorem Dariuszem Miłkowskim na koncert do Pragi, a wieczorem -przed koncertem - przyszli obejrzeć mój monodram. Wtedy właśnie pierwszy raz padły słowa: napisz coś dla nas... I tak się stało. Panie zaprosiły do współpracy Roberta Talarczyka i moją komedię Pomału, a jeszcze raz od tego czasu gramy w Rozrywce i nie tylko tam.
Czasem w życiu aktora, lub człowieka teatru, zdarza się, że spotka się z kimś, kto go rozumie, z kim na scenie jest mu lepiej niż dobrze, mnie coś takie przytrafiło się nie tylko z obiema dziewczynami, ale przede wszystkim z Robertem. Tak więc, zaczęliśmy rozmyślać, co zrobić razem. Właśnie w ten sposób powstało Intercity. Na nasz pomysł uzyskaliđmy grant z Funduszu Wyszehradzkiego, muzykę napisał Czech Jiří Toufar, scenografię przygotowała Węgierka Renata Balogh, tekst napisał Słowak
