INTERCITY
Juraj a Grzegorz v jednom sedli przedziale
Na začiatku októbra minulého roku sa bielska železničná stanica PKP zmenila na divadelné javisko. Práve tu sa konala európska premiéra divadelnej hry Igora Šeba Intercity. Európska, pretože o niekoľko dní neskôr Intercity zahrali aj v Prahe a na Slovensku.
V tejto humoristickej poviedke o náhodnom stretnutí Poliaka a Slováka je zahrnutý hlbší metaforický význam. To stretnutie s dejinami dvoch susediacich a stále pre seba neznámych národov, s ich mentalitou, komplexami a vzájomnými predpojatosťami. V mnohých recenziách bolo opakované, že je to stretnutie dvoch stereotypov. Mne sa zdá, že nie, že je to ešte horšie, lebo stereotyp Slováka v poľskom spoločenskom povedomí neexistuje. S prekvapivou bezmyšlienkovitosťou – tak ako hrdina divadelnej hry Grzegorz – stále hádžeme do jedného vreca Slovákov s Čechmi a často sa ani nesnažíme, aby sme si všimli odlišnosť ich kultúry a jazyka. „Pepikov” protekčne zhovievavý názov južných susedov stále funguje v spoločenskom vedomí.
Vec nie je jednako v tom, aby sme sa len na jednej strane bili do pŕs. Poľsko a Poliaci sú tiež neznámi na Slovensku, jedná sa o to, aby sme povzbudzovali vzájomnú zvedavosť a ochotu poznať sa. Intercity je na to výborné, lebo v priebehu cesty v priestore, hrdinovia cestujú aj v čase. Sú to prepletené spomienky z ich detstva, ale zároveň odkazy na dejiny. Ako snímky vystrihnuté z filmových kroník sa ukazujú scény z posledných desaťročí.
Karolina Zięba sa vo svojej recenzii uverejnenej v „Nowej Sile Krytycznej” sa hneď pri premiére sťažovala na jazykovú bariéru, ktorá jej znemožnila úplne porozumieť slovenské texty. Ale práve o to sa jedná! Predsa nie je problém všetko preložiť. Ale to bolo zámerom autora a režiséra a dodatočnou úlohou tejto hry je, aby sa divák zapojil do intelektuálneho dobrodružstva na jazykovej úrovni. Predsa nie bez dôvodu sa Bratislavská univerzita volá univerzita Jana Amosa Komenského, tento významný pedagóg je autorom maximy: Učenie hrou.
Výbuchy smiechu, ktoré sa rozliehajú medzi publikom svedčia o tom, že diváci sa bavia výborne a o tom, že výuka má tiež svoj zmysel presviedča to, že Intercity je stále populárne a predstavované v rôznych mestách, kde divadlá bývajú veľmi z riedka, a tým spôsobom sa stáva jedným z najlepších exportných bielskych artiklov.
Dôležité je, že sotva dvaja herci a neveľká scénografia prajú tomu, že divadelná hra cestuje po rôznych európskych zákutiach od hlavných miest počinajúc a dedinách končiac. Je to dôležité, lebo má šancu dostať sa všade a ku každému, kto má záujem o svet a susedov.
Sám autor o vzniku divadelnej hry píše:
Pred niekoľkými rokmi som bol pozvaný na Festival šansónov do Chorvátska /Zagreb/, kde som sa zoznámil s dvoma dámami z Teatru Rozrywki z Chorzowa Elżbietou Okupskou a Mariou Meyer. Odvtedy som sa zamýšľal nad spoločným koncertom v Prahe. Tento sen sa stal skutočnosťou a to dokonca viackrát a neskôr som ja spieval v ich divadle na podujatí „Gala piosenki i muzikalu”. Neskôr opäť prišli na koncert do Prahy spoločne s riaditeľom D. Milkowskim a večer si pred koncertom pozreli moju monodrámu. Práve vtedy, po prvýkrát padol návrh - napíš „coś dla nas....” A tak sa aj stalo. Dámy si prizvali k spolupráci Roberta Talarczyka a Moju komédiu „Pomalu a jeszcze raz” odvtedy hráme v Rozrywce a nielen tam. Občas sa v živote herca alebo divadelníka stane, že stretne niekoho, s kým si rozumie, s kým je mu na scéne ešte lepšie ako dobre, a mne sa to stalo nielen s oboma dievčatami, ale predovšetkým s Robertom. A tak sme rozmýšľali nad tým, čo by sme tak mohli spolu urobiť. Tak vzniklo predstavenie Intercity. Dostali sme naň grant z Višegrádskeho fondu, hudbu zložil Čech Jiří Toufar, scénografiu vytvorila Maďarka Renata Balogh, napísal Slovák - ja, a režíroval Robert Talarczyk - Poliak. Tak som sa dostal do Bielska-Bialej, ktoré mi bolo veľmi sympatické, lebo v ňom nachádzam prvky starej Bratislavy, Brna, jedným slovom Rakúsko-Uhorskú monarchiu...
Myslím si, že u vás viac ľudí chodí do divadla ako u nás a že Poliaci sú dobrými divákmi. Možno nie tými najlepšími, lebo napríklad v Taliansku sú srdečnejší, v Nemecku sa chcú viac zabávať.... vy ste pozornejší, ale to sa mi páči. V divadle by to tak malo byť. Na scéne sa nič nedeje náhodou.
„Intercity” som napísal aj preto, lebo ma rozčuľovalo a stále rozčuľuje ako málo o sebe vieme. Máme spoločné korene, sme susedia a pritom vieme viac o USA než o susedoch. Veď je to hanba!!! To je pre mňa najdôležitejšie a ešte to, že aj vy aj my máme jednu zlú vlastnosť - hodnotíme ľudí podľa toho odkiaľ pochádzajú a nie podľa toho AKÍ sú. To je predsa dôležité! To, ako sa chovajú, akí sú jeden voči druhému, či ten druhý človek je dobrý, slušný,
alebo nie, to je dôležité!
Intercity malo premiéru v BB, potom sme ho hrali v Poľskom Tešíne, neskôr v Prahe, Klatovách, na Slovensku v Žiline a v Pezinku. Všade bolo „Intercity” prijaté veľmi pozitívne, čo nás veľmi potešilo. Myslím, že Poliaci, Češi aj Slováci pochopili o čo nám ide a pritom sa dobre zabávali, aj keď sme týmto trom národom trochu stupili na odtlak. Nie, nelíšime sa. Máme jeden genetický kód. To len tí, ktorí nerozmýšľajú, hádžu všetkých ľudí do jedného vreca. Všade sú ľudia dobrí, inteligentní, ale sú aj zlí a hlúpi.
Joanna Grzeszek
Juraj i Grzegorz w jednym siedli kupé
Początkiem października ubiegłego roku bielski dworzec PKP zamienił się scenę teatralną. To właśnie tutaj miała miejsce europejska premiera sztuki Igora Šebo Intercity. Europejska, bo po kilku dniach Intercity było grane także w Pradze i na Słowacji.
W tej pełnej humoru opowieści o przypadkowym spotkaniu Polaka i Słowaka zawarta została głębsza metaforyczna treść. To spotkanie z historią dwóch sąsiadujących ze sobą, a wciąż nieznanych sobie narodów, z ich mentalnością, kompleksami i wzajemnymi uprzedzeniami. W wielu recenzjach powtarzano, że to zetknięcie, zderzenie dwóch stereotypów. Chyba nie, chyba jest jeszcze gorzej, bo stereotyp Słowaka tak naprawdę w polskiej świadomości nie funkcjonuje. Z zadziwiającą bezmyślnością – podobnie jak bohater sztuki Grzegorz – wciąż wrzucamy Słowaków do jednego worka z Czechami i nie zadajemy sobie często trudu, żeby dostrzec odrębność ich kultury i języka. „Pepiki” protekcjonalnie pobłażliwe określenie sąsiadów zza południowej granicy wciąż jeszcze funkcjonuje w powszechnej świadomości.
Rzecz jednak nie w tym, abyśmy jednostronnie bili się w piersi, ze znajomością Polski i Polaków na Słowacji też bywa różnie, a raczej w tym, żeby rozbudzić w sobie chęć wzajemnego poznania. Intercity służy temu znakomicie, bo w trakcie podróży w przestrzeni, bohaterowie odbywają również podróż w czasie. To przeplatające się wspomnienia z ich dzieciństwa, ale również odwołania do historii. Jak klatki wycięte z kronik filmowych pojawiają się sceny z ostatnich dziesięcioleci.
Karolina Zięba w swojej recenzji zamieszczonej w „Nowej Sile Krytycznej” tuż po premierze narzekała na barierę językową, która nie pozwoliła jej w pełni zrozumieć kwestii wypowiadanych po słowacku. Ależ o to właśnie chodzi! Przecież można by wszystko przetłumaczyć, ale ten celowy ze strony autora i reżysera zabieg ma na celu wciągnięcie widza również w przygodę intelektualną na poziomie języka. Nie na darmo Bratysławski Uniwersytet nosi imię znakomitego pedagoga Jana Amosa Komenského, który jest autorem maksymy: Uczyć bawiąc.
Salwy śmiechu rozlegające się na widowni świadczą o tym, że publiczność bawi się świetnie, a że również nauka nie idzie w las przekonuje to, że Intercity stale cieszy się popularnością i zajeżdża w różne miejsce, gdzie teatry rzadko bywają, stając się jednym z najlepszych bielskich produktów eksportowych.
Warto zaznaczyć, że zaledwie dwuosobowa obsada i nie nazbyt rozbudowana scenografia sprzyjają temu, że spektakl wędruje po wszelkich europejskich zaułkach od stolic poczynając a na peryferiach kończąc. To ważne, bo ma szanse dotrzeć wszędzie, a więc do każdego, w kim jest ciekawość świata i sąsiadów.
Sam autor o inspiracji powstania sztuki pisze tak:
Przed kilkoma laty zostałem zaproszony na festiwal piosenki do Chorwacji, do Zagrzebia, i tam poznałem dwie damy z Teatru Rozrywki z Chorzowa: Elżbietę Okupską i Marię Mayer. Od tego czasu chciałem, abyśmy zagrali wspólny koncert w Pradze. Udało się to zrobić kilkakrotnie, a ja śpiewałem w ich teatrze na Gali Piosenki i muzikalu. Potem znowu one przyjechały wraz z dyrektorem Dariuszem Miłkowskim na koncert do Pragi, a wieczorem -przed koncertem - przyszli obejrzeć mój monodram. Wtedy właśnie pierwszy raz padły słowa: napisz coś dla nas... I tak się stało. Panie zaprosiły do współpracy Roberta Talarczyka i moją komedię Pomału, a jeszcze raz od tego czasu gramy w Rozrywce i nie tylko tam.
Czasem w życiu aktora, lub człowieka teatru, zdarza się, że spotka się z kimś, kto go rozumie, z kim na scenie jest mu lepiej niż dobrze, mnie coś takie przytrafiło się nie tylko z obiema dziewczynami, ale przede wszystkim z Robertem. Tak więc, zaczęliśmy rozmyślać, co zrobić razem. Właśnie w ten sposób powstało Intercity. Na nasz pomysł uzyskaliđmy grant z Funduszu Wyszehradzkiego, muzykę napisał Czech Jiří Toufar, scenografię przygotowała Węgierka Renata Balogh, tekst napisał Słowak
Joanna Grzeszek
„Intercity” Teatr Polski, Bielsko-Biała
Życie w Europie obwarowane jest stereotypami, które dotyczą innych mieszkańców naszego kontynentu. O ile na przykład Francuz nie ma nic przeciwko powszechnie panującej opinii, która stawia go na szczycie najlepszych kochanków, o tyle Polak wpada w furię, gdy słyszy, że jest pijakiem i złodziejem. Węgier zajada się gulaszem, Anglik jest mrukiem, Czech waży świetne piwo, a u Włocha zjesz kolację razem z jego mamą… Jak sięgnąć ponad stereotypy? W spektaklu „Intercity” za scenografię odpowiada Węgierka, za tekst Słowak mieszkający w Pradze, a za reżyserię Polak. Jeżeli do tej teatralnej wieży Babel dodamy czeską muzykę, powstanie dzieło, którego na pewno nie powinien przegapić ktoś, kto ma odwagę nazwać się Europejczykiem. W jednym z wywiadów autor sztuki powiedział, że w Czechach jest przysłowie: przez las nie widzimy drzewa. Ile jest w tym prawdy?
W pociągu Intercity relacji Warszawa – Praga znajdujemy się razem z Jurajem (Igor Šebo) i Grzegorzem (Robert Talarczyk). Pierwszy z nich, poza tym, że żyje w Pradze, zajmuje się sprowadzaniem używanych samochodów. Drugi okazuje się dyrektorem ogrodu zoologicznego, podróżującym do Pragi, aby spotkać się z nieznanym sobie ojcem. Zderzenie kultur następuje od razu, gdy Grzegorz dosiada się do przedziału Juraja. Kiedy Czech pragnie się zdrzemnąć, Polak męczy go opowieściami, słuchaniem radia, piwnymi podarkami, pytaniami i niekończącymi się zmianami pozycji (kto tego nie zna, kto kiedykolwiek korzystał z uroków PKP?). Niewzruszony początkowo południowy sąsiad, powoli daje się wciągnąć w tę pogawędkę na dwa języki. Panowie bawią się słowami, czasem też improwizują, co w lingwistycznym zderzeniu polsko-czeskim zawsze wywołuje salwy śmiechu. Poprzez niemal dziecinną licytację, co mają Polacy, a czego nie mają Czesi i odwrotnie, malują się nam portrety współczesnych Europejczyków, z jednej strony otwartych na świat, a z drugiej wciąż żyjących dawnymi waśniami czy utartymi opiniami. Wzajemne oskarżenia o to, kto był „kamarad” z Hitlerem lub o to, kto kogo zamykał w obozach koncentracyjnych, krzyżują się tu z tak uroczymi pytaniami, czy sąsiad ma u siebie w kraju brukselkę („taką małą kapustkę”), szczypiorek („do jajecznicy się dodaje”) albo świnki morskie. Jeśli do tego dołożymy wątpliwości Juraja, czy Mieszko I na pewno był czystej krwi Polakiem, uzyskamy mieszankę, przez którą można się śmiać się przez łzy lub – odwracając – płakać przez śmiech, płakać nad naszą niewiedzą, zacofaniem i ksenofobią. Genialnym pomysłem autorów było rozszczepienie akcji na dwa niezależne plany. Równolegle z podróżą naszych bohaterów, oglądamy krótkie scenki, wyimki z naszej wspólnej historii. Mamy więc spotkanie na moście granicznym w Cieszynie (dwie zabawne staruszki w chustach, rozmawiające o sztucznych choinkach, tanim alkoholu i brzydkich wyrazach), mamy słowackiego faszyzującego celnika, mamy bolesny opór rodziny, gdy żołnierz przyszedł przekazać pozdrowienia w czasie działań wojsk Układu Warszawskiego. Nie mogło też zabraknąć nauki pływania w gorących źródłach czy przybycia nieświadomej gwiazdy estrady do kraju ogarniętego szałem stanu wojennego. Ta z pozoru niewinna podróż prowadzi bohaterów do wykrzyczenia swoich pretensji: Juraj ma za złe odebrany niegdyś Spiż, a Grzegorz – że Praga podczas wojny nie została zniszczona tak, jak Warszawa. Jak wiadomo, z wrogiem najlepiej się pogodzić, znajdując nowego wspólnego pozornego wroga. Tutaj padło… na Rosjanina. Na tym polu najlepiej sprawdziły się wspomnienia sportowe: gest Kozakiewicza, wygrane mecze w hokeja (na zmianę „Czesi majstry, Słowacy majstry”) i piłkę nożną łączą panów w zgodzie i euforii. Powolne sączenie wódki zbliża ich do tego stopnia, że wspólnie uniemożliwiają obcym wtargnięcie do ich wesołego przedziału!
Czy z Polski będzie skansen? Czy Cyganie w Czechach lądują w obozach? Czym różni się Czech od Słowaka, a czym Polak od „Rusa”? Gdzie jest teatr, w którym grają same prostytutki? O tym wszystkim można dowiedzieć się ze sztuki Igora Šebo, reżysera, aktora i wokalisty. Spektakl wyreżyserował Ślązak z krwi i kości, Robert Talarczyk, twarz znana z chorzowskiego Teatru Rozrywki i katowickiego Korezu, od 2005 roku dyrektor Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. Nie jest to pierwsze spotkanie artystów na teatralnych deskach. Wcześniejsze „Pomalu, a jeszcze raz” zostało ciepło przyjęte nie tylko przez śląską publiczność. Dopracowane „Intercity” widzowie docenili zarówno w Polsce, jak i w Czechach i na Słowacji, a premiera na dworcu kolejowym, podróżne dźwięki, ascetyczna wręcz scenografia i polsko-słowacka wirtuozeria gry aktorów – te argumenty na pewno pozwolą pozostać sztuce w umysłach widzów na długo. Oglądana podróż pędzi torami stereotypów przez stacje wzajemnych rozczarowań, pretensji i małych sukcesów, aż do ostatniego peronu, na którym okazuje się, że Juraja i Grzegorza łączy więcej, niż myśleli…
Teatr może być nawet na dworcu Aleksandra Czapla-Oslislo
W Bielsku warto teraz wsiąść do pociągu byle jakiego i w towarzystwie Roberta Talarczyka i Igora Seby wyruszyć w świat spektaklu Intercity granego w... holu dworca PKP. Okazuje się, że bez wielkiej przestrzeni, efektów i kanonu literatury też można wzruszyć. Intercity to sentymentalna, pełna ciepła i napisana z poczuciem humoru sztuka. To także przykład na to, że teatr cudownie ma się na walizkach, z chwiejną, rozkładaną dekoracją i zaledwie kilkoma rekwizytami. Chwilami widz ma wrażenie, że to nie sztucznie zaaranżowana rozmowa między Polakiem a Słowakiem, a dialog najwierniej przepisany z podróży kolejowej, zasłyszany między Warszawą a Pragą.
(...) Co ciekawe, drugi w moim przeglądowym rankingu spektakl jest inscenizacyjnie równie malutki. To przywiezione z Bielska-Białej Intercity. Znów dwaj aktorzy i makieta przedziału kolejowego, którym jadą Słowak i Polak. Pięknie zagrane, przy bardzo przemyślnej, mobilnej scenografii. Tu jednak najważniejszy jest tekst zderzający stereotypy funkcjonujące wzajemnie w kontaktach polsko-słowackich. Pieprzem przedstawienia jest to, że w rolach występują autentyczny Polak i prawdziwy Słowak - Robert Talarczyk i Igor Sebo. (...) Teatrze, byle tak dalej, a będzie dobrze (fragment recenzji) Tadeusz Piersiak Gazeta Wyborcza - Częstochowa nr 229 online